Nielegalne harcerstwo

Porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) (lub też: Krąg Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, Porozumienie Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego, Ruch Płaskiego Węzła) – ruch programowo–metodyczny Związku Harcerstwa Polskiego, a zarazem ruch odnowy harcerstwa powstały 26 października 1980 (zatwierdzenie Porozumienia KIHAM przez Radę Naczelną ZHP nastąpiło 16 czerwca 1981). Jako ruch programowo-metodyczny składał się z niezależnych kręgów instruktorów Związku Harcerstwa Polskiego.

Podstawą ideową powstania i działalności KIHAM był List otwarty instruktorów ZHP ze środowiska krakowskiego. Głównym założeniem KIHAM–u było odrodzenie moralne harcerstwa w duchu tradycyjnego tekstu Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego (z 1932 roku), odkomunizowanie ruchu, nawrót do skautowych metod wychowawczych. Jego symbolem była lilijka przewiązana węzłem płaskim (stąd zwyczajowa nazwa Ruch Płaskiego Węzła). Z ruchem od jego spotkania założycielskiego współdziałał były Naczelnik Szarych Szeregów – Stanisław Broniewski „Orsza”.

Na czele stała Rada Porozumienia KIHAM. Przewodniczącym Porozumienia KIHAM był dh hm. Stanisław Czopowicz (Warszawa). W skład Rady wchodzili jeszcze: hm. Michał Bobrzyński (Lublin), phm. Joanna Januszewska (Gliwice), hm. Piotr Stawicki (Poznań), hm. Andrzej Suchocki (Warszawa), Waldemar Uziak (Trójmiasto) i hm. Kazimierz Wiatr (Kraków).

Główną działalnością Kręgów KIHAM było organizowanie spotkań, seminariów i sympozjów, w czasie których wypracowywano stanowiska i dokumenty w sprawie zmian w statucie ZHP, Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim, w sprawach metodycznych (powstał nowy regulamin stopni i sprawności), o umundurowaniu, tożsamości harcerstwa i ZHP oraz odkłamania historii organizacji. Głównym postulatem KIHAM było przywrócenie roty Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego z 1936 r., która funkcjonowała jeszcze w „Szarych Szeregach”. KIHAM nawiązał współpracę ze strukturami NSZZ „Solidarnośi”. Do wiosny 1981 roku zrzeszał ok. 1 tys. instruktorów z większości chorągwi Związku Harcerstwa Polskiego.

Równolegle z VII Zjazdem ZHP (marzec 1981 r.) odbyła się V Zbiórka Porozumienia KIHAM w Warszawie. Okazało się, że wszystkie postulaty KIHAM zostały przez Zjazd ZHP odrzucone. Wówczas, w czerwcu 1981 r. opracowano Zasady Porozumienia KIHAM, a jako cel nadrzędny przyjęto odnowę moralną harcerstwa. Przykładowo – realizacja wszystkich punktów Prawa Harcerskiego znakowana była na lilijkach instruktorskich wyszywaną liczbą „10”. KIHAM otwarcie sprzeciwiał się działaniom i stanowiskom władz naczelnych ZHP, wprost oświadczając, że ówczesne ZHP nie jest harcerstwem, lecz stanowi jego zaprzeczenie. KIHAM zalecił swym środowiskom stosowanie roty przedwojennej (z możliwością opuszczenia słowa „Bóg”) w czasie gdy VII Zjazd ZHP potwierdził rotę z „pokojem, szczęściem ludzi i socjalizmem”, opracował własny system zdobywania stopni, przywracając pięciostopniowość i historyczne nazwy (gdy w ZHP wciąż praktyką było „przyznawane po uważaniu” 7 a potem 6 stopni), zaproponował własny tekst Zobowiązania Instruktorskiego. Powrócono do świętowania przemilczanych w PRL rocznic państwowych i zakazanych bohaterów narodowych, a harcerki i harcerze zaczęli uczestniczyć mszach świętych.

Prawie każdy krąg wydawał własne pismo: w Zakopanem „Czuj Duch”, w Krakowie „Czuwaj”, w Warszawie „Bratnie Słowo”, w Poznaniu „Harcerska Kuźnia”, w Opolu „Harcerz Opolski”, w Gdańsku „Ognisko„ i „ONC„, we Wrocławiu „Ślężańskie Harce„, w Katowicach „Harcerz Śląski„. Nakładem wydawniczym KIHAM ukazał się także szereg harcerskich publikacji książkowych (głównie wznowień), wydanych w niewielkim nakładzie poza kontrolą cenzury takich autorów jak: Robert Baden–Powell, Zygmunt Wyrobek, Alojzy Pawełek, Paweł Puciata, Roland E. Philipps, Józefina Łapińska. Środowisko warszawskie zaczęło wydawać swoje publikacje w ramach „Biblioteczki Bratniego Słowa„, a następnie Niezależnego Wydawnictwa Harcerskiego (Warszawa). Krok po kroku KIHAM stawał się niezależną organizacją wewnątrz ZHP, a niektóre środowiska świadomie dążyły do opuszczenia ZHP. Część środowisk KIHAM (lubelski Krąg „Zawisza”, warszawskie szczepy 14 WDH i 70 WDH) wystąpiła z ZHP tworząc Niezależny Ruch Harcerski.

We wrześniu 1981 roku krakowski KIHAM zorganizował Jubileuszowy Zlot 70–lecia Harcerstwa Polskiego (komendant hm. PL Ryszard Wcisło), który okazał się sukcesem programowym i organizacyjnym, uczestniczył w nim m.in. Stanisław Broniewski Naczelnik Szarych Szeregów. Podczas zimy 1981 roku środowiska KIHAM zorganizowały Pogotowie Zimowe Harcerek i Harcerzy. Po wprowadzeniu stanu wojennego przewodniczący Rady Porozumienia hm. Stanisław Czopowicz został internowany. W czerwcu 1982 władze naczelne ZHP zdelegalizowały Radę Porozumienia. Na znak protestu pięciu członków Rady Naczelnej ZHP (Grzegorz Nowik, Andrzej Jaczewski, Wojciech Wróblewski, Kazimierz Wiatr, Wiesław Pietruszak z Drezdenka) 26 czerwca 1982 opuściło jej obrady i wystosowało do Prezydium pisemny protest.

12 września 1982 roku na Jasnej Górze odbyło się ostatnie jawne spotkanie Rady Porozumienia KIHAM, podczas którego wystosowała ona apel do Kręgów, by rozwiązały się i pracowały dalej, ale już nie pod szyldem KIHAM–u. Wystosowała także apel do harcerzy, aby w szczególny sposób chronili przywrócony tradycyjny tekst Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego.

Biogramy

1. Druhna Zdzisława Bytnarowa – matka Janka Bytnara „Rudego” – ppor. AK – przez cały czas powojenny aktywna w harcerstwie. Przez Jej dom przy ul. Niepodległości w Warszawie przewinęły się liczne rzesze polskich harcerzy, stąd otrzymała przydomek MATKA POLSKICH HARCERZY. Wśród odwiedzających byli także harcerze z Drezdenka ze szczepu ZHP im. Zawiszy Czarnego przy Szkole Podstawowej nr 1. Niemal do końca utrzymywała korespondencję z Wiesławem Pietruszakiem.

2. Druh harcmistrz Stanisław Broniewski – ORSZA – Naczelnik Szarych Szeregów. Po wojnie był docentem ekonomii na Uniwersytecie w Łodzi. W latach 1980 – 1989 często spotykał się harcerzami z Drezdenka.

3. Harcmistrz Eryk Pietruszak – do harcerstwa wstąpił w wieku 12 lat, przed II wojną światową uzyskuje stopień podharcmistrza. Po wojnie do końca aktywny w szeregach ZHP (z przerwą 1948–1956)

List i kartka Zofii Bytnar